vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، پژوهش حاضر با هدف بازنمایی و تفسیر الگوهای خانواده از نظر همسرگزینی، به بازخوانی و طبقه بندی متون برآمده از مصاحبه‌های عمیق که حاصل تفسیر برآمده از تجربه زیسته کنشگران (دختران جوان شهر قم) می‌باشد، پرداخته است.

با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان و چارچوب نظری جامعه شناسی تفسیری، اعم از نظریه گفتمان و نظریه سازه اجتماعی دیوید چیل، پنج الگوی «خانواده پست مدرن»، «خانواده تجددگرا»، «خانواده درحال گذار»، «خانواده سنتی»، «خانواده اسلامی» که حاصل گفتمان‌های متناظر با آن‌ها در جامعه کنونی است، به عنوان الگوهای خانواده در جامعه کنونی بازنمایی شد. با توجه به یافته‌ها این نتیجه حاصل شد که هر یک از الگوهای خانواده، متأثر از خاستگاه‌های متنوع و گفتمان‌های پیدا (همسو با قدرت سیاسی) و پنهان (متعارض با قدرت سیاسی) هستند که متناسب با تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه ظهور یافته‌اند و برخلاف برخی ویژگی‌های مثبت آن، با آسیب‌هایی نیز مواجه‌اند، اما الگوی خانواده اسلامی مزایا و ویژگی‌های بالقوه ای دارد که می‌توان آن را به عنوان الگوی مناسب معرفی کرد.

الگوی خانواده تجددگرا

الگوی خانواده مدرن برآمده از ادبیات گفتمانی جامعه مدنی لیبرالیستی در ایران است. گفتمان جامعه مدنی بر مبنای فردگرایی، نفع انگاری، عقلانیت و تکثرگرایی است. قرابت گفتمانی این الگو همچنین با اندیشه لیبرالیسم و معرفت بازاندیشانه نیز بررسی می‌شود. همچنین این الگو از نظریه دموکراسی عاطفی آنتونی گیدنز و نظریه‌های فمینیسم به ویژه معتقدان به نابرابری جنسیتی متأثر است.

الگوی خانواده درحال گذار

جامعه کنونی به مثابه یک سازه پویا در دوران گذار از سنت به مدرنیته به سر می‌برد و این گذار بدون تنش و با روالی نرم صورت نمی‌گیرد بلکه مواجهه و برخورد سنت و مدرنیته با مجموعه ای ازاختلال ها، تنش‌ها و نابسامانی‌ها همراه است.

نوگرایی و تجدد به دلیل واسطه‌هایی چون تحصیلات، شهرنشینی، میزان مسافرت‌های خارجی و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، تحول را در نهاد خانواده پذیرا می‌کند و در یک تقابل دیالکتیکی بین سنت و تجدد، الزام اجتماعی کاهش می‌یابد و در نتیجه هنجارهای سنتی نیز به شدت تضعیف می‌شوند.

الگوی خانواده سنتی

پیروان خانواده گرایی نماینده این الگو هستند. جریان خانواده گرایی بر نگاه سنتی به خانواده تأ کید می‌کند و سعی دارد از تغییرات شدید خانواده جلوگیری نماید. در تفسیرخانواده سنتی باید توجه داشت که در فضای سنتی، درک عمومی از جهان و کیهان، محورو مقدس است. در این نظام، زندگی از طرف اسطوره‌ها و نظام‌های تعریف شده پیشین سامان می‌یابد. )(گیدنز، 1387)

خانواده سنتی بی نهایت اقتدارگر است و مهم‌ترین فرد در خانواده سنتی پدر است. او درهمه موارد تصمیم نهایی را گرفته و بقیه اعضای خانواده از او پیروی می‌کنند. ویژگی دیگرخانواده سنتی تقدیرگرایی است؛ بدین معنا که فرد در مورد آینده و کنترل آنچه که ممکن است برایش پیش بیاید احساس ناتوانی می‌کند. لویس معتقد است که علت گسترش تقدیرگرایی در جوامع سنتی، ساختار غیر دموکراتیک خانواده و بی اعتنایی به نظرات وعقاید جوان ترها است که امکان رویارویی با حقیقت پیشرو را از آن‌ها می‌گیرد و آن‌ها را تابع شرایط بار می‌آورد.

الگوی خانواده اسلامی

علاوه بر ارزش‌ها و ابعاد اخلاقی خاص و محلی جوامع در زمینه خانواده، دولت‌ها نیزنقش تعیین کننده ای در حوزه مدیریت و سیاست گذاری خانواده دارند. با توجه به اینکه نظام جمهوری اسلامی تمام سیاستگذاری خود را بر مبنای جهان بینی دینی و حمایت از ارزش‌های مذهبی قرار داده است و خانواده از ارکان این جهان بینی است، سیاست خانواده در ایران نه تنها اهمیت زیادی دارد، بلکه دارای جهت گیری دینی مشخصی است. در این دیدگاه سیاست خانواده بر این اصل استوار است که باید از تمامیت خانواده درمقابل تغییرات دفاع کرد و حفظ شکل و محتوای خانواده، پیشفرض هر نوع اقدام وبرنامه معطوف به خانواده در هر سطحی است و خانواده اهمیت کلیدی دارد. به اعتقاد صاحبنظران یکی از عوامل مهم سقوط جایگاه خانواده در جهان غرب و جوامع غربزده، و فرآیند عمومی عرفی شدن تقدس زدایی است. (بستان،1390)

نتیجه

در این پژوهش برای تفسیر الگوهای خانواده از نظر نوع نگرش و معنادهی به مسئله، مناسبات و کیفیت همسرگزینی، از طریق روش تحلیل گفتمان، پنج الگوی خانواده «پست مدرن » تجددگرا « درحال گذار » سنتی و اسلامی که هر کدام حاصل گفتمان‌های متناظر با آن‌ها در جامعه کنونی است؛ بازنمایی شد.

نتایج بر مبنای توصیف و تفسیر متون به دست آمده از مصاحبه با دختران در معرض ازدواج بود. برای بررسی و مقایسه الگوهای خانواده از عناصر تحلیلی مفصل بندی، دال مرکزی، اسم سازی، برجسته سازی و حاشیه رانی بهره گرفته شد. 

در مقایسه پنج الگوی مذکور درباره ساختار وروابط درونی خانواده از نظر همسر گزینی، می‌توان گفت که الگوی خانواده پست مدرن درحوزه مؤلفه‌های فوق عرف گریز و قانون گریز است و با تأثیر از تفکرات فمینیستی طرفداران ستمگری جنسیتی و تفکرات فردگرا، لذت گرا و زن سالار نسبت به وضعیت و موقعیت زنان در جامعه معترض است و سعی در ارائه نگرش و عملکردی برخلاف وضعیت و عرف و هنجار موجود در عرصه مناسبات ازدواج دارد.

این الگو با ارائه مدلی متفاوت، متنوع، سیال و متغیر از روابط دختر و پسر، مراسم ازدواج، مهریه، جهیزیه و الگوی همسرگزینی، همواره در تعارض با قدرت حا کم است که درلایه پنهان جامعه پنهان شده و قدرت بروز و ظهوررسمی و علنی ندارد.

نویسندگان:

باقر ساروخانی, امید علی احمدی, داود صفا

پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده - شماره 7, دوره چهارم پاییز و زمستان 1395.

برای مشاهده اصل این مقاله می‌توانید از اینجا دانلود کنید./204/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز